د. كامەران مەنتك
كوردستان بە شێوەیەكی گشتی بە دۆخێكی ئێجگار هەستیاردا تێدەپەڕێت، چارەنووسی بەو سازشانە بەستراوەتەوە، كە بۆ رێكخستنەوەی سیستەمی جیهانی لەلایەن زلهێزەكانەوە ئەنجام دەدرێن، بۆیە هەرگیز ناكرێت لە روانگەیەكی بچووك و نەتەوەییەوە خوێندنەوە بۆ پێشهاتەكان بكەین، یاخود دروشمی گەورە بەرزبكەینەوە، وەك كۆكردنەوەی هەموو پێشمەرگە لەیەك هێزی یەكگرتوودا، كە بەسەر دوو هاوپەیمانی جیهانی جیاوازدا دابەش بووە!
وەک لە زۆر نووسینەکانی تردا ئاماژەم پێکردووە, ئێمە لە روانگە نەتەوەییەکەوە ناتوانین لەکێشەی کورد تێبگەین, بۆیە گەوەرترین کێشەی کورد تا ئەوڕۆشی لەگەڵ دابێت ئەوەیە، كە کورد لەکێشەکەی خۆى نەگەیشتووە. بۆیە ناتوانێت بەدوای چارەسەرییەكی گونجاودا بگەڕێت و بەردەوام لەنێو وەهمە سیاسییەكاندا دەتلێتەوە، ئەمەیە وایكردوە رۆشنبیران و میدیاکان و نووسەران و گۆڤارو رۆژنامەكان، لە هەموو قۆناغە جیاوازەكاندا لەیەك چوارچێوەی بیركردنەوەدا بجوڵێنەوەو لە هەموو سەردەمە جیاوازەكاندا بەیەك چاویلكە سەیری گۆڕانكارییەكان بكەن. ئەویش خوێندنەوەی رووداوەكانە یا لە روانگە حیزبییە تەسكەكە، یاخود لەروانگەیەكی نەتەوایەتی، كە رۆژگار سەلماندوویەتی ناتوانێت دۆخەكە شیبكاتەوەو بیخاتە روو.
لەم روانگەیەوە ئەگەر لە گۆشەی گۆڕانكارییەكان لەسیاسەتی جیهانییەوە سەیری مەسەلەی كورد بكەین، بە پێچەوانەی ئەوەی باس دەكرێت، كێشەی كورد لە هەموو پارچەكاندا گەڕاوەتە دواوە. رۆژئاوای كوردستان، ئێستا بە تەواوی ئابلۆقە دراوەو چاوەڕوان دەكرێت، لەگەڵ دەست بەكاربوونی ترامپ، جارێكی تر گڵۆپی سەوز بۆ توركیا دابگیرسێنریت و پەلامار بدرێتەوە، یاخود هەوڵبدرێت جۆرە رێككەوتنێك لەگەڵ بەشار ئەسەد رێكبخرێت و وەك ئاوێتەكردنێك لەنێوان هەردوو پرۆژەی جیهانگەرایی ئەمریكی و ئۆراسیای رووسیا. هێزە كوردییەكان وەك هێزە چەكدارەكانی تر تێكەڵ بە سوپای سوریا بكرێت و كوردیش هەندێك مافی كەلتووری و رۆشنبیری بەدەست بێنێت و ناسنامەی هاوڵاتی بوونی سوری پێبدرێت. ئەمە ئەگەر بتوانرێت توركیا بەو پێشنیارە رازی بكرێت، چونكە لە دواجاردا ئەم ئەزموونە دەبێت بگوازریتەوە بۆ توركیاش و ئەویش دەبێت هەنگاوێك لەكێشەی كورد بە هەمان ئاڕاستە بچێتە پێشەوە، كە ئەمە لەژیر رۆشنایی ئەو گۆڕانكارییە سەربازییانەی روودەدەن، ئەگەرێكی زۆر بەهێز نییە. لەبەرئەوەی شەڕی ساردی نوێ خەریكە جارێكی تر كوردستان دەكاتەوە بەناوچەیەكی تامپپۆنی و قۆناغێكی تر لەشەڕو ململانێ و سەركوتكاری دەستپێدەكاتەوە!.
هەرچی باشووری كوردستان، واتە هەریمی كوردستانە، دۆخەكەی لە بەشەكانی تر زۆر خراپترە. كورد لەو بەشە بە تەواوی تێكشكاوەو ئیرادەی لەدەستداوە، ئەنجامەكانی ئەو هەڵبژاردنەی دوایی، خەڵكی هەرێمی بەجارێك بێهیوا كرد، دەتوانین بڵێین دوا بزماری لە دەرفەتی ئاڵوگۆڕكردنی دەسەڵات لەرێگەی سندوقەكانی هەڵبژاردنەوە داو سفریكردەوە. بۆیە تاكە هیوای زۆرینەی خەڵكی باشوور بۆتە گەڕانەوە بۆ سەر ئەو بەغدایەیی زیاتر لە یەك سەدە رەشەكوژی كردووە.
واتە بە پێچەوانەی مێژووی زیاتر لە یەك سەدەی رابردوو، كە كورد هەمیشە خەونی راكردن و جیابوونەوە لە بەغدای دەبینی، بەهۆی ئەو سیاسەتە كارەسات ئامێزەی دوو بنەماڵەی سیاسی كوردی، لەماوەی سی و چوارساڵدا ئەنجامیاندا، ئێستا رزگاربوون لەگەڕانەوە بەرەو بەغدا دەبینیێت. ئەمەش گۆڕانكارییەكی ریشەیی و ترسناكە لەهزری كوردی و شوێنەواری بۆ دەیان ساڵی تر دەمێنێتەوە. ئەمەش رەنگدانەوەی ئەو ناداپەروەری و ئیفلیج بوونە سیاسیی و ئابوورییە، كە ئەمڕۆ هەرێم بەدەستییەوە دەناڵێنێت، ئەشكرایە ئەمڕۆ هەموو كایە هەستیارەكانی كۆمەڵگەی كوردی لەباشوور لەبەریەك هەڵوەشێنراوەتەوە و ئیفلیج بووە. مەسەلەی كورد لەو پارچەیە، كە دەریایەك خوێنی بۆ كراوەتە قوربانی، لە مووچە چڕ كراوەتەوە، لەرێگەی لێدانەوەی قەوانی مووچە هات و مووچە نەهات، ئەوەی لای خەڵكی هەرێم لای گرنگ بووەو گرنگ كراوە، مووچەكەیەتی. تاكی كورد وا سڕ كراوە، لای گرنگ نەماوە ئەو هەرێمە دەمێنێت یاخود نامێنێت، وەك راستییەكی تاڵیش زۆرینە گەیشتۆتە ئەو باوەڕەی تاكە رێگە بۆ رزگاربوون لەو پاشاگەردانییە نەمانی هەرێم و گەڕانەوە بۆ سەر بەغدایە.
كاتێك كۆمەڵگە وا تێكدەشكێرنێت و دەگاتە ئەو شێوازە لە بیركردنەوە، كاتێك گۆڕانكارییەكانی هاوسەنگی هێزی جیهانیش دەگاتە ئەو ئاستەی هەیە، دەتوانین راشكاوانە بڵێین، كە هەموو ئاماژەكان بەرەو ئەوە دەچن، كە هەرێم لە دوا قۆناغەكانی تەمەنیدایە. رێكخستنەوەی ناوچەكە، كە لەگەڵ گەڕانەوەی ترامپ بۆ سەرۆكایەتی ئەمریكا پێدەچێت خێراتر بێت و سەرئەنجامە مەترسیدارەكانی لەسەر كورد زیاتر دەركەوێت.
ئەگەری زۆرە لە ئایندەیەكی نزیكدا فشارەكانی سەر هەرێم چڕتر بكرێتەوە و توندتر دەست بە خنخنۆكەی بگیرێت، ئەمەش هەر لە فشاری ئابووری دەگرێتەوە تا دەگاتە دایساندنی گڵۆپپ سەوز بۆ سوپاس ئێراق بۆئەوەی دەست بەسەر جومگە هەستیارەكانی هەرێمدا بگرێتەوە. دیارە یەكێك لە ئەگەرەكانیش شەڕی یاسایی و بەكارهێنانی دادگای فیدڕاڵە، بۆیە لە ئایندەیەكی نزیكدا، كێشەكانی نێوان بەغداو هەولێر چڕتر دەبێتەوە. چیتر ئەو دۆخە چەقبەستووەی هەرێم لەوە زیاتر هەڵناگرێت، رەنگە ساڵی نوێ، ساڵی دادگایی كردن و لێپێچنەوە بێت لە بەشێكی زۆر لەوانەی هەرێمیان گەیاندە ئەو دۆخە!.
گرنگە هەرێمی كوردستان وا خەریكە جاریكی تر كەوتۆتە سەر تەختەی شەڕێكی ساردی نوێ(وەك لەبەرگی یەكەمی كوردستان لە گۆڕانكارییەكانی سیستەمی جیهانیدا بەوردی شیكردنەوەمان بۆ كردووە). بۆی هەیە زۆربەی دەموچاوە دزێو و كۆنبووەكانی تیادا هەڵتەكێ و كورد جگە لەهەندێك مافی كەلتووری و رۆشنبیری هیچی تری بۆ نەمێنیتەوە. چونكە قۆناغی نوێ قۆناغی بەهێزكردنەوەی ئێراق و سەپاندنی سەقامگیری ناوچەكەیە، وەك سەنتەریكی نوێ لەشەڕی سارد. دیارە بەهێزبوونەوەی ئێراقیش بەم شێوەیەی ئێستاو بەو هێزانەی ئێستا بەڕێوە ناچێت، بۆیە چاوەڕوانی گۆڕانكاری ریشەیش لەئیراق دەكرێت. ئەو گۆڕانكاریانەش لە خزمەت گەڕاندنەوەی دەسەڵاتە بۆ ناوەندو بەهێزكردنییەتی، كە ئەمەش رێك دەستپێكردنەوەی قۆناغێكی تر دەگەیەنێت.
كورد جگە لەوەی دەبێت ستراتیژی نیشتمانی و نەتەوەیی خۆی بەشێوەیەكی تر دابڕێژێتەوە، هیچ دەرفەت و بژاردەیەكی تری لەبەردەمدا نییە. لەهەموو حاڵەتەكاندا ئەو هێزانەی ئێستا لەسەر گۆڕەپانەكەن، پەردەیان بەسەر دادەدرێتەوەو جارێكی تر هەلی بووژانەوەو سەرهەڵدانەوەیان بۆ نامێنێت. لەبەرئەوەی بەر لەهەموو شتێك خودی كۆمەڵگەی باشوور نەك تاقەتی ئەوەی نەماوە جارێكی تر باوەڕ بەو هێزانە بكات و بە دروشمەكانیان فریوبخوات، بگرە لە بچووكترین دەرفەتدا تۆڵەی ئەو سووكایەتی كردنەشیان لێدەكاتەوە، كە لەماوەی سی ساڵدا بە مەسەلەی كورد و كۆمەڵگەی كوردیان كرد.
ئەم وتارە راو و بۆچوونی نووسەر خۆیەتی
