رێکەوتن بەرەو چارەسەری دیموکراتیانە
ئازاد ڕەواندزی
لەپێشهاتێکی نوێ و چارەنووسازدا دوێنێ ئێوارە تەواوی گەلانی سوریا و کوردستان بە بڵاو بوونەوەی چەند وێنەیەک هاوپێچی رێکەوتنێک بەئاگاهاتنەوە. هەر لە سەرەتای روخانی رژێمی بەعس لە کۆتایی ساڵی ڕابردوو هەندێک چاوپێکەوتن ئەنجامدرابوون کە تەنیا بە دانانی یەک دوو لێژنەی هەماهەنگی کۆتاییان پێهات، بەبێئەوەی هیچ دەربارەی ئەنجامنامەی کاری ئەو لیژنانە ئاشکرابکرێت. بۆیە وێنەی دووکەسی فەرمانداری سەربازی پێکەوە، بەڵام بە جلوبەرگی سیڤیلەوە و لەکاتی واژۆ کردنی ڕێکەوتنێکی چارەنوسساز بۆ تەواوی گەلانی سوریا بوو بە مایەی دڵخۆشی و گێڕانی زەماوەند کە مەگەر بەس خۆیان بزانن کە ۱٤ ساڵ جەنگی ناوخۆ توشی چ کارەسات و نەهامەتییەکی کردوون.
فەرمانداری هەسەدە بەڕێز مەزلوم عەبدی و سەرۆککۆماری حکومەتی ڕاگوزەری سوریا ئەحمەد شەرع واژۆیان لەسەر رێکەوتنێکی هەشت خاڵی کرد کە وەک هەنگاوی سەرەتا لەنێوان کورد و دەوڵەتی سوریا هەنگاوێکی گرنگە. چونکە بەفەرمی سەرۆککۆماری سوریا واژۆ لەسەر هەبوونی فەرمی گەلی کورد کرد لە سوریا، جگەلەوە دەسکەوتەکانی خۆبەڕێوەبەری دیموکراتیانەی باکور و رۆژهەڵاتی سوریاش وەک بەشێک لە دامودەزگای دەوڵەتی سوریا ناسێنران. بۆیە دەبێت لەبیری نەکەین کە دەسکەوتەکانی رۆژئاوا چیتر تەنیا دیفاکتۆ و ئەمر واقیع نین کە لە ئەگەری دیفاکتۆ و ئەمرێکی تری واقیعی پێچەوانە و بەهێزتر بکەونە مەترسییەوە، بەڵکوئەو ئیدارەیە بە فەرمی دەبێت بە بەشێک لە دامودەزگاکانی دەوڵەت و فەرمییەت وەردەگرن. بۆیە دەکرێت وەک سەرەتایەکی باش ببینرێن و کارییان لەسەر بکرێت، ئەوەش سەرەتای دەسپێکی خەباتێکی مەدەنی و سیاسییە.
سوریای ئێستا وەک ئێراقی ساڵی ١٩٥٨ وایە کە دوای ڕوخانی سیستمی پادشایەتی دەیەوێت وەک دەوڵەتێکی نوێ خۆی ئاوا بکاتەوە، ئەودەم عەبدولکەریم قاسم وەک فەرماندارێکی سەربازی عەلمانی واژۆی لەسەر هەموو رێککەوتنە سەرەتایەکان کرد کە بەشێکیان لە دەستوریشدا بەرجەستەکران ، بەڵام زیهنییەتی سیاسی کورد ئەو کاتە مەخابن نەیتوانی ئەو دەرفەتە زیاتر بقۆزیتەوە و هەنگاوی تر و بناغەیەکی بەهێزتری لەسەر بونیادبنێ. بۆیە فەرمیبوونی گەلی کورد لە ئێراق تا ١١ی ئادار درێژەی کێشا کە رۆژێکی گرنگە لەمێژووی گەلی کورد، لە کاتێکی جیاوازتر ئەمڕۆش دانپیانانی ڕۆژاوای کوردستانی هاتەسەر و ئەگەر ئەمیان بەڕێکەوتیش بووبێت، دیسان مایەی دڵخۆشییە.
ئاشکرایە دەوڵەتی سوریای ئێستا بەبێ کورد ناتوانێ خۆی رێکبخاتەوە و کۆمەڵکوژییەکانی ئەمدواییەی عەلەوییەکانیش ئەو ڕاستییەیان سەلماند کە حکومەتەکەی دیمەشق بەبێ ئیدارەی خۆسەری هیچ واتایەکی نییە. چونکە کورد لە هەموو بوارەکان هێزێکی رێکخراوی خۆی هەیە و ١٣ ساڵە خۆی خۆی بەڕێوەدەبات. بۆیە ناکرێت بەبێ کورد دەوڵەتی سوریا دروستبکرێیتەوە و کوردیش پشتگوێ بخات. کوردی ئەمڕۆش ئەو کوردەی جاران نییە کە یان دەبێت یاخی بێ و شەڕبکا، یان خۆی بەدەستەوە بدا و بەبێ ناسنامە ژیان بکات. ئەو کوردەی ئێستا لە سوریا هەیە دەزانێت هەم شەڕیش بکا و هەم سیاسەت و ئاشتی، نمونەی دواهەمین شەڕ داستانی بەرخودانی بەنداوی تشرینە و نمونەی سیاسەتیش رێککەوتنە لەنێوان فەرمانداری هەسەدە و سەرۆککۆمار.
رێککەوتنی هەشت خاڵی ١٠ی ئادار-٢٠٢٥، لاپەڕەیەکی نوێیە بۆ گەلی کورد و کۆمەڵگەی سوریاش بەگشتی. ئیدی دەتوانین بڵێین کە رەنج و ماندوبوونی کورد و گەلانی سوریا بەفیڕۆ نەچووە. سوریا ئیتر ناتوانێ سوریای ناوەندی و یەک نەتەوەیی و یەک مەزهەبی و یەک رەنگ بێت، ئەو ڕێکەوتنە دەرگای لەبەردەم گەل و نەتەوەکانی تریش کردەوە بۆ سەلماندنی هەبوونی خۆیان. بۆیە ئیتر سوریا بەرەو دیموکراتیەت هەنگاو دەنێت. بەتەنها واژۆی سەرۆککۆماریش کافی نیە بۆ ئەوەی سوریای نوێ دان بە ماف و ئازادیەکانی گەلی کوردا بنێت، پێویستە کورد و کۆمەڵگەی گەلانی باکور و رۆژهەڵاتی سوریا لە لێژنەکانی بونیادنانەوەی سوریا هەموویان بەشداربن. هەروەها هەموو مافەکان لە دەستوریش بەرجەستە بکرێن، پاشان مادە دەستوریەکانیش بەیاسایی بکرێن. بۆیە ئیتر بۆ کورد لە رۆژئاوا خەباتی سیاسی و دەستوری دەستی پێکردووە و دەبێت لەو مەیدانەشدا ئەسپی خۆی تاوبدا. جێبەجێکردنی بەندەکانی ئەم رێککەوتنە بەزۆری لە خزمەتی گەلی کورد و گەلانی باکوور و رۆژهەڵاتی سوریا دایە، بەمەرجێک دەوڵەتی تورکیا لە باکووری سوریا بکشێتەوە و گرووپە چەتەکانی سەربەوان هەلبوەشێنەوە و کۆنتڕۆڵ بکرێن. ئیتر بەگەڕانەوەی ئاوارەکانی عەفرین و سەرێکانی و گرێسپی سەردەمێکی تر لە رۆژئاوای کوردستان دەستپێدەکات.
پێداگری کورد لەسەر سوریایەکی دیموکراتی واتا کۆماری سوریای عەرەبی دەبێت بگۆڕێت بۆ کۆماری سوریای دیموکراتی. ئەمەش دەکرێت وەک وەرچەرخانێک بێت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئیتر سەردەمی دیکتاتۆریەت و دەوڵەت – نەتەوەی مەرکەزی لە سوریا تەواو دەبێت و سەردەمی نەتەوەی دیموکراتی دەستیپێدەکات. چاوەڕێین بە پێشەنگایەتی ژنان و گەنجان سوریا وەک پێشەنگی دیموکراسیەت دەربکەوێت. بۆ ئەمەش عەلەوی، دورزی، ئەرمەن و کرستیان و ئەوانی تر دەتوانن رێگری لە ئیسلامی توندڕەو کۆنەپەرست بکەن. گۆڕانکاریەکان لە سوریا بێگومان دەرگا لەبەردەم گۆڕانکاری لە تورکیا و ئێرانیش دەکەنەوە. بۆیە هەموو کەسە دیموکراتخواز و رۆشنبیر و نیشتمانپەروەرەکان ئەرکیانە کە هانی لایەنەکان بدەن بۆ سەرخستنی پرۆسەی دیموکراسی لە سوریایەکی دوور لە توندوتیژی و خوێنڕشتن و کۆمەڵکوژی.
