هەڵمەت تەلان
هەلومەرجی دیزاینکردن و گۆڕانکاری لە ڕۆژهەڵاتی ناوین بەرەو ستاتۆێکی نوێ هەنگاو دەنێت. لە سیستەمی نوێدا ئەو هێزانەی کە دژایەتی قەوارەی ئیسرایل دەکەن بێگومان پاکتاودەکرێن و لەناودەبرێن، تایبەت لە جوگرافیایی نزیک سنوورەکانی ئیسرائیل بوونیان نەمێنێت، ئیسرائیل بڕیاری کۆتایی خۆیداوە. چونکە پێشکەوتنی تەکنەلۆژی شەڕ گەشتۆتە ئاستێک کە ئیسرائیل بیر لە خۆپاراستنێکی بەهێز بکاتەوە، گەشەی تەکنەلۆژی کاریگەری ڕاستەوخۆی هەیە لە هێرشەکان و ناسەقامگیری ئاسایشی ئیسرائیل، بێگومان ئیسرائیل ناسەقامگیری ووڵەتەکەی قبووڵ ناکات.
ئەم قۆناغەی ئێران و هاوپەیمانەکانی تێدا گوزەر دەکەن ڕووبەڕووی ڕەوشێکی جدیی بوونەتەوە، هەلومەرجێکی نۆێی بڕیاری سیاسی و سەربازی ڕاستەوخۆی ئیسرائیل بە هێرشی توند دەستی پێکردووە. وەڵامدانەوە خێراکان و بە ئامانجگرتنی تەواو بۆسەر پێگە و جێگایی سەرکردەکانیان شۆکێکی گەورەی دروست کردووە لایی ئێرانیەکان. ڕۆژانە کەسایەتی باڵا جیهادی و ڕادیکاڵەکانیان دەکوژرێت. بێدەنگی خودیی دەسەڵاتی باڵایی ئێران و لێدوانی توندو هەڕەشەی گەورە و شینگێڕین بۆ کوژراوەکانیان جێگای گومانە کە خودی ئێرانیش ڕازیی بووە بە کۆتایی هێنانیان. بۆیە لە هێرشی سینارۆی بێ ئەنجام و لێدوان و هەڕەشە هیچ هەنگاوی کردەیی نییە. پێمان سەیرنەبێت کە بەشێک لە کەسانی باڵادەستی ئێران ڕۆڵیان هەبێت لە پاکتاوکردنی ئەم هێڵە ڕادیکاڵەی شیعە. لە ناوخۆی ئێراندا یان لەدەرەوەی ئێران کە هاوپەیمانەکانیان لە فەلەستین و لوبنان و ئێراق و یەمەن.
کوشتنی قاسم سولێمانی و هاوڕێکانی لە بەغداد و بێدەنگی ئێران هێزی زیاتری بەخشی بە ئیسرائیل، سینارۆی کۆپتەرەکەی سەرۆک کۆماری ئێران براهیم ڕەیسی و کوشتنی هەنیەی حەماس لە ناوەندنی تاران و لە هوتێلێکدا جێگایی گومانە. بۆیە زۆر لایەنی ناوەندی بڕیاری سیاسی هەرێمی و نێودەوڵەتیش پێیان وابوو ئێران وەڵامی جەرگ بڕیی دەبێت بۆ ئیسرائیل، یان وەک دامرکاندنەوەی بە خەفڵتەگرتنی هێزەکانی خۆیان لە ڕاگەیاندنەکاندا هاتووهاواریان بوو کە ئەم شەو یان بەیانیەک ئیسرائیل لەسەر زەوی سڕاوەتەوە، بەڵام ئەو وەڵامانەی ئێران جێگایی پێکەنین بوو.
لە کاتێکداناتۆ و ئەمریکا و ئەورپا لە شەڕیی ئۆکرانیادا ئێرانیان بە چەکی پێشکەوتوو بە ڕووسیا تاوانبار دەکرد. بەڵام بۆ خودی پاراستنی خۆی هیچی پێنەکرا.
هەرکەسێک پێی وابوو دوایی کوشتنی هەنی ئێران ئیسرائیل لە نەخشە دەسڕێتەوە. بەڵام نەک نەیسڕیەوە بەڵکوو بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ دەڵێت با کۆتایی بە شەڕ بێت و بێ وەڵام بوو. پاکتاوکردنی ئەم کەسانە ئەمڕۆش سەرکردەکانی حزبوڵایی لوبنان و تایبەت حەسەن نەسروڵا هەموو ئەوانەی لەم ڕۆژانە کوژران، هەمووی پاکێچێکی هاوبەشەی بەرژەوەندی گشتی و ڕێکەوتنێکی سیاسی شیمانە بۆکراوە کە ڕێکەوتنی لەسەرکرابێت و خودی ئێران هاوکاریان بکات. گریمانە دەکرێت کە هێڵێک لەناوخۆی دەسەڵاتی ئێران بیانەوێت کۆتایی بەم ناکۆکیە بێنن کە نزیک چل ساڵە بەردەوام هەیە و ئێرانی دابڕیوە لە جیهان.
وەک سەرەتایی هەنگاونان بۆ ئاسایی بوونەوە و گەڕانەوەی ئێران بۆ نێوو سیاسەتی جیهان ڕێکەوتن کرابێت لەسەر کۆتایی هێنان بە هێڵی ڕادیکاڵ چ لەناوخۆ و دەرەوەدا، ئێران باش دەزانێت کە پەڕوباڵکردنی لەناوچەکە و لەناوبردنی هەموو تەیارەیی ئێرانی لە فەلەستین و لوبنان و سوریا و یەمەن وعێراقدا پاکتاودەکرێن.
ئێران دەزانێت دوای پاکتاوکردنی ئەم هێزانە، شەڕی ڕاستەوخۆ ڕوو بەڕووی دەبێتەوە، بە هۆیی کێشە ناوخۆی و نەبوونی ئازادی و برسیەتی و هەژاری و سەرکووتکاری نەتەوەکانی ناو سنووری ئێران هەموو چەکێکی بەهێزن کە لەدژیی دەسەڵات ڕۆڵی ڕوخاندنی دەوڵەتی جمهوری ئێران ئاسانتر دەکات، نموونەیەک کە شۆڕشی ژن ژیان ئازادی هەموو ئێرانی گرتەوە و شۆڕشێکی کۆمەڵایەتی خۆڕسک بوو. بۆیە دەسەڵاتی ئێران خۆشی باشدەزانێت لەگەڵ هێرشێکی ڕاستەوخۆدا لەناوخۆش سەرهەڵدان و شۆڕش دەست پێدەکات. بۆیە دەبێت باڵاێکی گرنگی دەسەڵات بۆ دەربازبوون لە قەیرانەکان بە شێوەیەک هاوکاری هەواڵگری پێشکەشی ئیسرائیل بکەن.
لە ساڵانی ڕابووردوو چۆن بە هاوکاری ووڵاتانی عەرەبی سەرکردە جیهادیەکانی سونە هەمووی یەکیەک تەسفیەکران. لە سەلەفی جیهادیەکان و ئیخوانەکان، ئەمڕۆش هەمان سینارۆ دووبارە بێتەوە لە پاکتاوکردنی ڕادیکاڵەکانی شیعەگەرای بە هاوکاری ئێران پاکتاودەکرێن. هەموو بەرپرسە ڕادیکاڵەکانی شیعەگەرای ئێران کە لەدەرەوەی سنووری خۆی لەژێر ناوی حزبووڵادا خۆیان ڕێکخستووە و هاوپشتیوانی سیاسەتی ئێرانن ئەمڕۆ لەناودەبرێن. بە هاوکاری باڵێک لە دەسەڵاتی ئێراندا. دەبێت ئەمەش قۆناغێکی ناوخۆی لە ئێراندا دروست بکات و ئێران لە ململانێکی ناوخۆیدا ڕوو بەڕوو بێتەوە، زۆرکات گوێ بیستی سیاسەتی نێودەوڵەتی بووین کە دەڵێت ئەوەی لە عێراق ڕوویدا، پێناچێت دووبارە بێتەوە، بەڵام لەناوخۆدا پشتگیری ئەو هێزانە دەکەین کە دەیانەوێت گۆڕانکاری دروست بکەن، لە ئێرانیش پۆتانسێلێکی گەورە هەیە بۆ گۆڕانکاریەکی بەم شێوەیە.
ئەوەی ڕوونە لە دوایی کۆتایی هاتنی ئیخوانیەکان و ڕێکخراوی القایدە و پاشماوەکانی کە بە داعش کۆتایی هات لە نێوان ووڵاتانی عەرەب و ئیسرایل پەیوەندیەکی سەرەتایی هەیە، کە بە پرۆژەی ئاشتی عەرەب ئیسرائیل بەناودەکرێت و لەسەر مێزی گفتووگۆ بەردەوام کاری لەسەر دەکرێت. بۆیە پێدەچێت هەمان سینارۆ پەیڕەو بکرێت لە دژیی سیاسەتی شیعەگەرایی ڕادیکاڵیزمی ئێرانی و هەموو ئەم هێزانە پاکتاوبکرێت و قۆناغێک لە نێوان ئێران و ئیسرائیل بێتە ئاراوە.
سیاسەتی نێودەوڵەتیش کە تاکوو ئەمڕۆ گوشارەکانی بۆسەر ئێران بەردەوام دەکات لۆبی یەهودی ڕۆڵی ئەساسی تێدا دەگێڕێت و بەردەوام جیهانی دەرەوە لە دژیی ئێران بەکاردێنێت. بێدەنگی و نەبوونی هەڵوێستی دەوڵەتی هاوپەیمانەکانی ئێرانیش بە شێوەیەک لە شێوەکان جێگایی گومانی ئەو بۆچوونانەن کە لەسەرە باسمان کرد.
لە ڕووی مەیدانی و جوگرافیاش ئەو هەرێمانەی کە تاکوو ئەمڕۆ پاشماوەکانی داعش و القایدە بەلاوازی ماونەتەوە و چاودێری دەکرێن، لەناوەڕاستی خەتی هیلالی شیعیدا جێگیرکراون دەبێت بۆ ڕێگری لە بە هێزکردنی خەتی جوگرافیای هیلالی شیعی بێت، بۆ بەگژداچوونەوەی هیلالی شیعەی ئێران بەکاریان بێنن، چۆن بۆ لەناوبردنی ئاخرین نوێنەری ڕادیکالیزمی سونەمەزهەب و پاشماوەکانی هەموو ڕێکخراوە تیرۆرستیەکانی سەر بە القایدە کە داعش نوێنەرایەتی دەکردن ئەمریکا و ئێران هاوکاری یەکتری بوون. دەبێت هەمان سینارۆی پێچەوانەش لە دژیی ئێران بە ڕێگایی دەوڵاتانی عەرەبی ئەم هێزانە ئەرکدار بکرێن. چونکە هەموو دەزانین پاشماوەی ئەم ڕێکخراوە تیرۆرستیانە کە خاوەنی هێزی چالاکی بێ سنوور بوون و توانایەکی بەهێزیان هەبوو، ئەمڕۆ لەسەروبەندی هێرشەکانی ئیسرایل و هاوپەیمانی ئەمریکا بۆ سەر هاوفکرەکانیان لە فەلەستین بێدەنگ، ئەگەر سەرنج بدەین تاڵیبانێکی پاشماوەی القایدەش خۆی کردووە بەکەڕەیی شەربەت.
تابلۆی یەکەم: ئەوەیە لە کەسایەتی ڕێکخراوی القایدە و ڕێکخراوەکانی چواردەوری کە کاریگەری سیاسەتی عروبی عەرەبیان لەسەربوو و پشتگیری دەکران، کە پێکهاتەی ئەم ڕێکخراوانە لە سەلەفیەت و وەهابی و ئیخوانی موتووربەکراو بوون، لەلایەن هاوپەیمانی نێودەوڵاتی بڕیاریی پاکتاوکران و ئەمریکا سەرۆکایەتی و سەرکێشی دەکرد.
تابلۆکەی دووەم: ئەوەیە ڕێکخراوی سونەگەرایی بە پێکهاتەی ئاوێتەی شیعەگەرایی ڕادیکاڵی حەماس و حزبوڵایی لوبنان و یەمەن و عێراق کە سەر بەناوەندی شیعەگەرایی ئێرانن. ئەرکی پاکتاوکردنیان بە سەرۆکایەتی ئیسرایلە و هاوپەیمانان پشتگیری دەکەن، شەڕ و ئاڵۆزی ناوچەکە و جیهان و کۆتایی هاتنی سیستەمی سیاسی سەدساڵە کۆتایی پێهاتووە، سەرلەنوێ دیزانکردنی ڕۆژهەڵاتی ناوین بۆتە ڕۆژەڤی هەموو لایەک، بۆیە گۆڕانکاریەکان بە خێرای ڕوودەدەن و هەرلایەنێک دەیەوێت بەشێکی باش لە کێکەکەی بەربکەوێت.
بێگومان ئەوەی گرنگە بۆ ئێمەی کوردیش کەلەناو جەرگەی پێکدادانەکانداین دەبێت بە هەستیاری و بەرپرسیاریەتی مێژووی خۆمان و لە پێناو مافەکانی گەلەکەمان هەنگاو بنێین، نەبینە بەشێک لە ئاڵۆزیەکان بۆ لایەنێکی ئەم شەڕە. بەڵکوو دەبێت ئەم هەلومەرجەی هاتۆتە پێش وەک هەلێکی زێڕین بۆ گەشتن بە ستاتۆیەکی سیاسی چی پێوویست بکات ئەنجامی بدەین، وە ترسناکی ڕەوشەکەش لەبەرچاو بگرین، کە کورد نەکەن بە قوربانی بەرژەوەندی خۆیان و لەسەر مێزیی گفتووگۆ هەڕاج نەکرێن و بۆ سەدساڵی تریش داگیرکراو و بێ موف و بێناسنامە بین. بۆیە ستراتیژی سیاسی و کۆدەنگی و هەمەهەنگی سیاسی لە هەرچوارپارچەی کوردستان گرنگە بۆ پاراستنی بەرژەوەندەیەکان و گەرەنتی کردی داهاتوو. بێگومان لەم قۆناغەشدا دوژمنەکانمان چ تورکیا ئێران و سوریا و بەشێکیش لە عێراقدا وا بە ئاسانی دانانیشن و سەیربکەن یان هەروا بە ئاسانی ناتوانن تێدا دەربازبن، بەڵکوو هەموو هێز و توانای خۆیان بۆ دژایەتی پرسی کورد بەکاردێنن و لەگەڵ شەیتاندا پێک دێن، تەنیا بۆ ئەوەی گەلی کورد لە مافەکانی بێبەش بکرێت و کورد نەبێت بە خاوەنی ستاتۆیەکی سیاسی، چونکە هەموویان باش دەزانن گۆڕانکاری دیمۆگرافی و سیاسی و مۆدێلی حوکمڕانی بەم شێوە کلاسیکیەی هەیە لە ناوەندەکانی نێودەوڵەتی گۆڕانکاری بەسەردا دێت، بۆئەوەش کورد چەند ڕوون و زەڵاڵ بێت لەسەر پرسەکەی و بتوانێت خۆیی بگونجێنێت لەگەل سیاسەتی نوێی جیهانی ئەمەندە چانسی سەرکەوتنی هەیە.
ئەم وتارە راو و بۆچوونی نووسەر خۆیەتی
