ئازاپرێس
ڕۆژی ۹ی نیسانی ۲۰۰۳ سەرۆکی پێشووتری ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، جۆرج بوشی کوڕ لەپەیامێکدا کۆتایی حوکمڕانی سەدام حسێن و سەردەمی حوکمڕانی حیزبی بەعسی لە بەغداد ڕاگەیاند کە نزیکەی ۳٥ ساڵ بوو حوکمی ئێراقیان دەکرد. بەوەش سوپای ئەمریکا لەڕێگەی ئۆپەراسیۆنی سەربازییەوە یەکەم دەوڵەت نەتەوەی لە خۆرهەڵاتی ناوڕاست لەبەر یەک هەڵوەشاند و.
حیزبی بەعسی لە ساڵی ٧ی نیسانی١٩٤٧ بە سەرکردایەتی میشێل عەفلەق و سەڵاح بیتار دامەزرا و لە ساڵی ۱۹٦۳ باڵی هەرێمی ئێراقی ئەو پارتە بەسەرکردایەتی ئەحمەد حەسەن بەکر کودەتای سەربازییان بەسەر یەکەمین حکومەتی کۆماری ئێراقیدا کرد بە سەرکردایەتی عەبدولکەریم قاسم و عەبدول سەلام عارفی ڕکابەری ئەویان هێنایە سەر حوکم کە ئەفسەرێکی نەتەوەپەرستی سوپای ئێراقی بوو. بەگوێرەی سەرچاوەی پشتڕاستنەکراوە ئەو کودەتایە بە پیلانی دەزگای هەواڵگری ئەمریکی سی-ئای-ئەی و هەواڵگری بەریتانی بەڕێوە چووە، چونکە قاسم بە کەسێکی نزیکی یەکێتی سۆڤیەت هەژمار دەکرا. سەرباری ئەوەی دوای کودەتاکەی ساڵی ۱۹٦۳ بەعسیەکان لە حوکمڕانی دووخرانەوە، بەڵام لەساڵی ۱۹٦۸ەوە بە سەرکردایەتی ئەحمەد حەسەن بەکر بەعسییەکان دووبارە کودەتایان بەسەر حوکمڕانی عەبدولڕەحمان عارف دا کرد و هەتا ساڵی ۲۰۰۳ بەعسییەکان بەبێ ناوبڕ حوکمی ئێراقیان گرتە دەست. دواجار بەسەرکردایەتی سەدام حسێن کە پێشتر جێگری سەرۆک و بەرپرسی دەزگای هەواڵگری ئێراقی بوو، لەساڵی ۱۹۷۹وە هەتا دواڕۆژەکانی کەوتنیان لە ئێراق بەعسییەکان حوکمی ئەو وڵاتەیان بە ئاگر و ئاسن بەڕێوەبرد و دەستیان سوربوو بە کوشتنی سەدان هەزار هاوڵاتی کورد و عەرەب و تورکمان. گەورەترین تاوان و کۆمەڵکوژییەکان کە لە دژی نەتەوەی کورد بەڕێوە چوون، بریتین لە زنجیرەی شاڵاوەکانی ئەنفال و کیمیابارانکردنی هەڵەبجە و ناوچەکانی تر و قوربانییەکان بە زیاتر لە ۲۰۰ هەزار کورد مەزەندە دەکرێن.
هەماهەنگی و هاوکارییەکانی وڵاتانی خۆراوایی بۆ حوکمڕانی سەدام حسێن و بەعسییەکان لە ساڵانی جەنگی ئێراق-ئێران (۱۹۸۰ -۱۹۸۸) گەیشتنە لوتکە و هەر ئەوەش بووە هۆی ئەوەی سەدام حوسەین فرسەت بقۆزێتەوە و کۆمەڵکوژی گەورە لە دژی گەلانی ئێراق و چەندین تاوانی جۆراو جۆر ئەنجام بدات و بێ لێپرسینەوە بۆیسەربچێت. دواجار لەساڵی ۱۹۹۰ فەرمانی بە سوپاکەی کرد پەلاماری وڵاتی کوێت بدەن و داگیری کرد، بەڵام ئەم کردە سەربازییەی دووەمیان بوو بەهۆی ئەفراندنی گەورەترین هاوپەیمانی ناودەوڵەتی مێژوویی بە سەرکردایەتی ئەمریکا لەدژی ئێراق بۆ دەرکردنی سوپاکەی لە کوێت، کە بوو بەهۆی لاوازبوونی یەکجاری ئەو سوپایە و حوکمڕانی بەعسییەکان و زەمینەسازیشی بۆ دامەزراندنی بەرەیەکی بەرفراوانی ئۆپۆزسیۆنی چەکدار خۆشکرد، کە لە باشوری کوردستان (باکوری ئیراق) ڕاپەڕینیان کرد و هەتا کەوتنی بەغداد لە ساڵی ۲۰۰۳ هەرێمی کوردستان بە ئازادی مایەوە.
لە ئەنجامی گۆڕانکاری ڕیشەیی لە سیاسەتەکانی ئەمریکا لە خۆرهەڵاتی ناوڕاست کە لە دوای هەڵوەشانی یەکێتی سۆڤیەت خۆی لە سپاردنی ڕەهای سیستمی بازاڕی جیهانی بە کەرتی تایبەت و لاوازکردنی دەوڵەتە مەرکەزییەکاندا دەبینییەوە، لە بەهاری ساڵی ۲۰۰۳ بە بیانوی هەبوونی چەکی کۆکوژی و مەترسی بۆسەر ئاساییشی جیهانی، سوپای ئەمریکا هێرشی کردە سەر ئێراق و لە ڕۆژی ۹ی نیسانی ۲۰۰۳ شاری بەغدادیان داگیرکرد و کۆتاییان بە حوکمڕانی حیزبی بەعس – باڵی ئێراق هێنا و پۆڵ بریمەر کە سیاسەتمەدار و بازرگانێکی کەرتی نەوتی ئەمریکی بوو، کرا بە حاکمی مەدەنی ئێراق و هەتا دامەزراندنەوەی حکومەتی نوێ ئەو حوکمی ئێراقی دەکرد.
