ئازا پرێس\ تایبەت
پرۆسەی سەرژمێری لە جیهان بەشێوەیەکی ئاسایی هەر دە ساڵ جارێک ئەنجامی دەدن، بەڵام لە چوار دەوڵەتی کە کوردستانیان بەسەردا دابەشکراوە، ئەو سەرژمێریانەی دەیکەن ئەوەندەی وەک پرۆسەیەکی کۆمەڵایەتیە، زیاتر پرۆسەیەکی سیاسیە، لەبنەمادا هیچ یەکێکیان نایەڵن بزانرێ رێژەی کورد وەک نەتەوە چەندە و چۆنە. بۆیە لە سەرژمێریەکان پرسیاری نەتەوەو ئاین ناکەن.
لەدوای دروست بوونی دەوڵەتی عێراقی پاشایەتی بەسەرۆکایەتی مەلیک فەیسەل لە ١٩٢١، یەکەم سەرژمێری لە ساڵی (١٩٢٧) لە سەردەمی ئینتیدابی ئینگلیز پێکهات. وەک پرۆسەیەکی سەرەتای بەشێوەیەکی کرچوکاڵ ئەنجام دراوە، بە هۆی هەڵەی زۆرەوە، دەرئەنجامەکەی لەلایەن حکومەتەوە کاری پێ نەکراوە.
لە داوی نەمانی ئینتیداب و سەربەخۆی عێراق لە ساڵی (١٩٣٤) لە سەردەمی مەلیک غازی، سەرژمێرییەکی تایبەت بۆ ئەو کەسانەی دەتوانن بەشداریی هەڵبژاردن بکەن یان ئەوانەی دەتوانن ببن بە سەرباز لە عێراقدا ئەنجامدراوە. دیسان لە ساڵی (١٩٤٧) لەسەردەمی واسی عەبدولئیلاه، بەشێوەیەکی باشتر و بەئامرازی پێشکەوتوو، بەراورد بەو رۆژگارە، سەرژمێریی لە سەرتاسەری عێراقدا ئەنجام دراوە. بڕیاریش وابووە هەر (١٠) ساڵ جارێک سەرژمێریی ئەنجام بدرێت. لە ساڵی (١٩٥٧) لەسەردەمی مەلیک فەیسەلی دووەم، سەرژمێرییەکی جیاواز لەوانەیتر ئەنجامدراوە، ئەمەش تا ئەمڕۆ بووەتە سەرچاوەیەکی سەرەکیی و پشتی پێ بەستراوە.
دوا سەرژمێریی لە عێراقدا ساڵی (١٩٩٧) لە سەردەمی سەددام حسێن، واتا رژێمی بەعس یەکلایەنە ئەنجامیداوە، بەبێ بەشداریی هەرێمی کوردستان، ئەمەش بووە مایەی شکست و سەرنەکەوتنی لە ئاستی دەرەوە و ناوەوەدا.
دوای رووخاندنی رژێمی سەددام و دروستبوونی عێراقی فیدڕاڵ، چەند جارێک هەوڵی سەرژمێریی سەرتاسەریی دراوە، لەلایەن کابینە یەک لە دوای یەکەکانی حکومەتی عێراقی فیدڕاڵەوە، بەڵام بە هۆی باری نائاسایی و هەبوونی ململانێی سیاسی و نەبوونی بودجە و پەتای کۆڕۆناوە دواخراوە.
ئێستا کابینەی محەمەد شیاع سودانی بۆ مەرامی شاراوەی سەرۆک وەزیران، دەیەوێت سەرژمێریی سەرتاسەریی لە(٢٠ – ٢١)ی مانگی یانزەی ئەم ساڵ سەرژمێری ئەنجام بدات.
سەرژمێری ئەمجارە لەکاتێکدایە کە هێشتا ناوچە کێشە لەسەرەکان واتا ئەو مادەی لە دەستور بە مادەی ١٤٠ بەناو دەکرێن، هیچ خاڵێک لە سێ خاڵە سەرەکیەکانیان جێبەجێ نەبووە، بۆیە لە رای گشتی کوردستانی نیگەرانی دروست کردووە.
عیماد ئەحمەد- لێپرسراوی مەكتەبی راگەیاندن و هۆشیاری یەکێتی دەڵێت: سەرژمێری گرنگە، بەڵام لەم کاتەدا بەھیچ شێوەیەک لەبەرژەوەندیی گەلی کوردستاندا نییە، بەتایبەتی لە دۆخی نالەباری ناوچە کوردستانییە کێشە لەسەرەکان.
لە درێژی قسەکانیدا ئەو بەرپرسیارەی یەکێتی دەڵێت: بۆیە پێویستە سەرکردایەتیی هەرێمی کوردستان لە ئاستی لێپرسراوێتیی مێژوویی خۆیدا بێت و بەدەستە جەمعی دوور لە ململانێی سیاسی و بەرژەوەندیی تایبەت و حزبیی، هەوڵی چارەسەرکردنی ئاشتیانەی بدات و کورد لە گۆڵمەزێکی تر رزگار بکات.
لەبەر شەڕی داعش و زۆری هاتنی نەتەوەی عەرەب چ لە هەرێم و چ لە ناوچە کێشە لەسەرەکان، بۆیە چاودێران و چالاکوانانی کۆمەڵگەی مەدەنی ترسیان هەیە کە رێژەی کورد لەم سەرژمێریە کەمبێ، چونکە ئەو سەرژمێریەییش وەک ئەوەی ساڵی ١٩٥٧ بۆ هەبوونی گەلی کورد گرنگی خۆی هەیە.
چالاکوان و نووسەری دیاری هەولێر دکتۆر یوسف عەزیزیش نیگەرانی خۆی ناشارێتەوە لەوەی کە رێژەی کورد لەکەم بدات و بۆیە دەنووسێت: لە رابردوو ژمارەی خێزانی کورد زۆر بوو، بەڵام لەم بیست ساڵێی دوای خێزانی کوردیش وەچەی کەم دێنێتەوە، بۆ ئەوەش هۆکاری جیاوزیان هەیە، بەڵام دەبێ بزانین وابڕوات رێژەی کورد کەم دەبێتەوە، چونکە خێزانی عەرەب سێ و چوار ژن دێنن و هەر خێزانێک ١٥- ٢٠ منداڵیان هەیە.
د.یوسف ئەوەش باس دەکات کە ئێران و تورکیاش هاواریان لێ هەستاوەو ئەترسێن رێژەیان لە کەمی بدات، بۆیە خامنەیی و ئەردۆغان بە ئاشکرا گوتیان با هەر خێزانێک لانی کەم چوار منداڵ بێنن.
وەک کارمەند و سەرپەرشتیارانی سەرژمێرەکە بۆ راگەیاندنەکان دیاریان کردبوو کە پرسیاری نەتەوەو ئاین و مەزهەب لەو ٦٠ پرسیارەدا نییە کە لە هاوڵاتی دەکرێت، ئەمەش بەلای چاودێرانەوە گرفتێکیترە بۆ ئەوەی هەر نەتەوەو ئاین و ئاینزایەک گرانای خۆی بزانێ و بەگوێرەی ئەوەش هەڵسوکەوت بکات. نمونە تورکمان دەڵێن سێ ملیۆنین، بەڵام لە هەڵبژاردنی هەرێم و عێراقیش ئەگەر پاڵپشتی لایەنی سیاسیە هەژمونگەراکان نەبێ، ناتوانن لە یەک کورسی زیاتربێنن.
لەبەر ئەو پارچە بوونە سیاسیەیی کە لەنێوان هێز و لایەنە سیاسیەکانی هەرێمی کوردستان هەیە، بۆیە هێشتا هاوڵاتی کوردستانی بەرچاوی روون نییە ئاخۆ پێویستە رێکارەکانی بۆ بەشداربوونی لە سەرژمێریدا چۆنبێ، هەمانکات رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنیش لەوبارەیەوە خاوەن کارو چالاکیەکی ئەوتۆ نین، بۆیە هێشتا کۆمەڵگە بەڕچاوی روون نییە ئایا لەم پرۆسەیەدا گەلی کورد چۆن دەردەکەوێت؟؟
